ԽՈՐՀՐԴԱԾՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ ՔՐԻՍՏՈՍԻ ՉԱՐՉԱՐԱՆՔՆԵՐԻ ԵՎ ՄԱՀՎԱՆ ՄԱՍԻՆ
«Եւ վեցերորդ ժամից սկսած ամբողջ երկրի վրա խավար եղավ մինչեւ իններորդ ժամը... Եւ ահա տաճարի վարագույրը վերեւից մինչեւ ներքեւ երկուսի պատռվեց, եւ երկիրը շարժվեց, եւ ժայռեր ճեղքվեցին, եւ գերեզմանները բացվեցին, եւ ննջեցյալ սրբերի բազում մարմիններ հարություն առան» Մատթ. 27. 45-53:
***
Չարչարանքների բաժակը մինչեւ վերջին կաթիլը խմելով, Փրկիչը մեռնում է: Սուրբ արյունով ներկված բլրի վրա խորին լռություն էր տիրում. խստասիրտ հրեաների բերանը սարսափից գոցվել էր: Կատաղի ամբոխը սարսափով եւ լռությամբ էր նայում այս անժամանակյա գիշերին: Մարդիկ կարեկից չեն խաչյալ Փրկչին, սակայն բնությունն է ողբում: Արդարության Արեգակը մայր է մտնում, եւ երկրավոր արեւն էլ թաքցնում է իր փայլը, կարծես թե այդ րոպեին չի համարձակվում իր լույսը երեւացնել: Մարդկային սրտի դեմ զարհուրելի մեղադրանք է կարդացվում, որի համար Հիսուսը տանջվում է եւ մեռնում: Նրա մահը ամբողջ բնությանը ներշնչեց սարսափ եւ վհատում, այնինչ մարդը՝ բնության ամենագեղեցիկ զարդը, այդ ամենի մոտով անզգայաբար է անցնում, իր ցանկություններին հետեւում եւ մեղքին ծառայում, ապրում եւ գործում է այնպես, կարծես թե Աստծու Որդին իսկիեւեթ չի խաչվել եւ մեռել մեզ համար:
Գողգոթան շրջապատող այս համատարած խավարի մեջ ի̃նչ մեծ խորհուրդ է թաքնված: Այս խավարն այն խավարի խորհրդապատկերն է, որ շրջապատում էր եւ այժմ էլ շրջապատում է մարդկանց, որ խավարեցնում է մեր աչքերը եւ այն ճանապարհը, որ տանում է դեպի փրկություն, դեպի Աստծու արքայություն եւ հավիտենական կյանք: Այդ այն խավարն է, որ մեր սրտերը լցնում է մահվան երկյուղով եւ հուսահատական տանջանքներով. այդ այն խավարն է, որ Կենաց Իշխանին խաչի վրա մեխեց. այն խավարն է, որի մեջ դատապարտվածները հառաչելով լաց են լինում եւ ատամները կրճտում: Բայց միեւնույն ժամանակ Քրիստոսի մահվան ժամանակ պատահած խավարն իբրեւ փրկարար նշան է երեւում այն բոլոր մարդկանց համար, ովքեր հավատում են, թե Քրիստոս մեր մեղքերի համար խաչվեց, եւ այդ մեղքերը Նրա հետ միասին խաչի վրա մեխվեցին: Ինչպես որ խավարը ողջ երկրի վրա տարածվեց, այնպես էլ ողորմությունը Քրիստոսի մահվան ժամանակ ամբողջ աշխարհը պատեց:
Երբ Փրկիչը մեռնում էր, այն ժամանակ հրեաների աղոթելու ժամը հասավ, քահանայապետները եւ ժողովուրդը տաճարում հավաքվեցին, եւ հանկարծ աստվածպաշտության ժամանակ երեսուն կանգուն երկարություն ունեցող տաճարի վարաույրը վերից վար երկու մասի բաժանվեց: Այս վարագույրով Սրբություն Սրբոցը բաժանվում էր Տաճարի մյուս մասից: Մինչ այդ անտեղ միայն քահանայապետն էր համարձակվում տարին մեկ անգամ մտնել զոհ մատուցելու համար. եւ այսպես, հրեաներն ինչ որ մինչ այժմ չէին տեսել, այժմ նրանց առջեւ բացվեց: Զոհերը վերջացան մի զոհով, որ մեզ Աստծու հետ հաշտեցրեց. Քրիստոս՝ հավիտենական Քահանայապետը, Իր արյունով մտավ Սրբություն Սրբոց եւ կատարեց հավիտենական փրկագործություն. Նա եղավ պաշտպանս, փրկիչս եւ միջնորդս:
Այդ օրը Աստված Իր ողորմությունը եւ Իր արդար բարկությունը մեծ նշաններով հայտնեց՝ բացատրելով մարդկանց Իր միակ եւ սիրելի Որդու մահվան նշանակությունը: Երկրաշարժը խորհրդապատկերն է այն զորեղ ցնցման, որ մեղավորի սրտի խորքում է կատարվում, երբ նա նայում է խաչված եւ մեռնող Փրկչին: Մեղքերի եւ անիրավությունների մեջ սնված սիրտը շատ անգամ համառում է եւ Աստծու կամքին ընդդիմանում, բայց այս տեսարանի առջեւ ամենաանգութ սիրտն էլ զղջում է: Այստեղ հաղթվում է մեղավորի համառությունը, այստեղ նա իր մեղքերի համար զղջման արցունքներ է թափում, այստեղ նա սովորում է Աստծուն ջերմ աղոթել, այստեղ սովորում է սիրել եւ ներել: Մարդը հասկանում է, թե մեղքն իրեն ուր է տանում, թե ինչ ահավոր կորստյան է մատնում, եւ թե ինչ դժոխային տանջանքներ է վաստակում դրանով: Այստեղ նա հասկանում է, թե որքան սարսափելի եւ սպառնալի է Աստծու բարկությունը, որ մեզ պատժում է անօրենությունների համար: Այստեղ տեսնում ենք, թե որքան մեծ են այդ անօրենությունները, որոնց ծանր բեռը դրված է, չարչարանքներով մեռնող, սուրբ եւ անմեղ զոհի մեջքին: Այստեղ ամեն բան մեղավորի հոգուն ասում է. «Դո՛ւ, դու ի՛նքդ Տիրոջը խաչեցիր, որ սիրուդ համար մահն հանձն առավ»: Մեղավորն այստեղ տեսնում է, որ ինքն Աստծու կամքին երկար ժամանակ հակառակվել է. տեսնում, թե որքա̃ն մեծ է Քրիստոսի սերը, որ ծածկում է նրա անթիվ մեղքերը: Չարչարվողի Աստվածային հայացքը ուղղված է նրա զղջացող հոգուն. Ինքը՝ Փրկիչն Իր ողորմած ձեռքն է մեկնում նրան: Այդ սերը եւ ողորմությունը ընդդիմացող հոգուն հաղթում են, եւ վերջապես հոգին սկսում է զղջալ, արցունքներ թափելով եւ պաղատելով՝ խոնարհվում է խաչի առջեւ, գրկում Քրիստոսի արյունոտված ոտքերը, մեռնում Նրա հետ, որպեսզի Նրա հետ հարություն առնի, որովհետեւ Նրա մահով մեր մահը ոչնչացավ, ոչ թե երկրավոր, այլ՝ հավիտենական հոգեւոր մահը: Այդ մասին Ավետարանը վկայում է. «…եւ գերեզմանները բացվեցին, եւ նընջեցյալ սրբերի բազում մարմիններ հարություն առան ու նրա հարությունից հետո, գերեզմաններից ելնելով, մտան սուրբ քաղաքը եւ շատերին երեւացին»: Հայտնի չէ, թե հարություն առած սրբերը ովքեր էին: Մենք միայն տեսնում ենք, որ Քրիստոսի մահվան գործողությունը հասնում է գերեզմաններ, բացում դրանք եւ մահից որսը խլում: Օ̃հ, Փրկչի մահվան զորությո̃ւն, դու ոչ միայն խավարեցնում ես արեւը, մեղավորի առջեւ բացում Տաճարի սրբությունը, երկիրը շարժում, ժայռերը ճեղքում եւ գերեզմանների միջով անցնում, այլեւ մեղավորին արդար ես դարձնում՝ նրան վերածնելով նոր կյանքի համար:
***
Ամենակարող, անհաղթելի Տե՛ր, ողորմած եւ մարդասեր Աստվա՛ծ, Դու ինքդ ինձ Քեզ մոտ կանչեցիր: Ահա բեկյալ սրտովս առջեւդ եմ կանգնած եւ պատրաստ եմ հրավերիդ պատասխանել: Մեղավոր սիրտս Երուսաղեմի ժայռերի պես դողում է. կրած տանջանքներդ հոգիս խորն են խոցում, որ բացականչում է. «Խնայի̃ր եւ ողորմի̃ր ինձ: Տե՛ր, մահվանդ զորությամբ սրբերը գերեզմանից դուրս ելան: Թո՛ղ այդ զորությունը թմրած եւ քնած հոգիս զարթնեցնի եւ ինձ վերածնի նոր կյանքի համար: Դու բացեցիր այն վարագույրը, որով ինձանից ծածկված էիր, իսկ այժմ հոգիս ուրախությունից դողում է՝ տեսնելով որ ողորմության կենտրոն տանող ճանապարհը բացված է: Դո՛ւ ինքդ, ուղեկիցս եղի̃ր այդ ճանապարհին: Տե՛ր, հոգուս փրկության փափագը հարատեւ պահի̃ր միչեւ մահվանս օրը:
Օգնի̃ր ինձ, ով Սուրբ Երրորդություն. մի̃ լքիր, այլ խնայի̃ր եւ ողորմի̃ր ինձ Քո մեծ ողորմածությամբ:
AVETABER