AviPlatform Blog posts
Մի ագարակում ոսկու գանձ կար թաղված, ու մի մարդ, գտնելով այն, լույսը դեռ չբացված մինչեւ մութ գիշեր աշխատում էր գանձին տիրելու համար: Նրան չէին ընկճում ո՛չ տաժանակիր աշխատանքը եւ ո՛չ էլ հոգնությունը: Այդ տեսնելով՝ գանձի պահապան հոգին ասաց.«Քո առաջ փակված կմնա գանձի դուռը, մինչեւ չհրաժարվես ունայն աշխարհի բարիքներից»: Այդպես էլ մեր Տերն է պատվիրել մեզ փնտրել Աստծո արքայության գանձը, հանուն դրա զոհելով կորստյան դատապարտված անցավոր աշխարհի բարիքները: Նա դեպի այդ գանձը տանող ճանապարհը հարթել է Իր քավչարար մահով եւ լավ գիտեր, որ այս աշխարհը եւ նրանում եղած ամեն բան անկայուն եւ անհաստատ է: Ժամանակը ամեն ինչ թաղում է մոռացության անդունդի մեջ: Անգամ երկրագունդն ու երկնքի լուսատուները հավիտենական չեն եւ մի օր վերածվելու են դատարկության: Բայց փա՜ռք Աստծո, որ եղծանվելու է եղծանելին, քանզի ամեն ինչ ենթակա է կործանման, բացի աստվածայինից: Հազարավոր տարիներ ի վեր մարդիկ իրենց համար փնտրել են ճշմարտությունը, որն աստվածային է, հավիտենական եւ անփոփոխ: Քրիստոս աշխարհ գալով, սովորեցրեց, թե ով Աստծո մեջ է, մշտնջենավոր Աստված էլ նրա մեջ է: Բայց մարդիկ Նրա Սուրբ անունը իրենց վրա կրեցին որպես զարդ, բայց այդպես էլ չճանաչեցին Նրան. փառաբանեցին, բայց չնմանվեցին Նրան: Սուրբ Գիրքն ասում է, որ այս աշխարհը իր վայելչությամբ անցավոր է, բայց ով որ Աստծո կամքն է կատարում, նա հավիտենական կյանք կունենա: Երկրավոր ուրախության բաժակը վայելելը համարում ենք կյանքի գերագույն բարիքը, իսկ վերջում մեզ է մնում սրտի դառնագույն հառաչը: Նա է ճշմարիտ կյանքն ապրում, ով Աստծո կամքն է կատարում, իսկ դա հնարավոր է Նրան նմանվելով, մաքուր սիրտ ու վարք ունենալով: Աստված իր զավակներին տվել է տարբեր շնորհներ ապրելու եւ ստեղծագործելու համար, սակայն բոլորին հավասարապես տվել է ամենաէականը՝ Գերագույն բարին: Բոլորին է տրված հասնելու կյանքի ամենաթանկագին գանձին՝ հոգու խաղաղությանը, սրտի անդորրին, այն զգացողությանը, որ հաշտ ես Աստծո հետ եւ քեզ սպասում են երկնքի արքայության անանցանելի երանությունները: Անարդարությունը կարող է այս աշխարհում մարդուն անպաշտպան թողնել. հիվանդությունը՝ անդամալույծ, բայց ոչ ոք եւ ոչինչ չի կարող Աստծուն մեր սրտից դուրս հանել, զրկել մխիթարությունից, որով մեր ամենադաժան կորստի ժամանակ էլ մեր աչքերը երկինք հառելով՝ կասենք. «Տերը տվեց, եւ Տերն էլ առավ, օրհնյա՜լ լինի Նրա Սուրբ անունը»: Քրիստոսով ազնվացած հոգին, իր հողային պատյանը թողնելով այստեղ, սլանում է առ Աստված: Հոգեւոր կատարելությունը նրան հավիտենական երանելի կյանք է տանում: Գերագույն Բանը հող ու փոշի դարձող այս աշխարհում փնտրելը նման է ստվերի հետեւից ընկնելուն: Երկրային թագավորության մեջ չէ, որ ավարտին է հասնում մեր կյանքը, այլ իր անվախճան ընթացքն է ունենում Աստծո թագավորությունում: Դրա համար էլ մենք մեր աղոթքներում նախ խնդրում ենք Աստծո արքայությունը եւ արդարությունը, որ Հիսուս սովորեցրեց մեզ Իր քարոզներով: Նրա նման քաջություն պետք է ունենանք խաչի ճանապարհն անցնելու: Եւ երբ տեսնենք, որ մեր անհաստատ ուժերը իրենց սպառում են, երբ երկրային հրապույրները մեր բարձր ու վսեմ նպատակները մոռացության են տալիս, այնժամ դառնանք մեր Փրկչին եւ մեր սրտի խորքում թող հնչի Նրա ձայնը. «Ով որ մինչեւ վերջ համբերի, նա կապրի»:
«Ոչ ոք չի կարող երկու տիրոջ ծառայել, որովհետեւ մեկին կատի եւ մյուսին կսիրի, կամ մեկին կմեծարի եւ մյուսին կարհամարհի: Չեք կարող Աստծուն ծառայել եւ մամոնային»(Մատթ. 6.24),- այդպես է ասում մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսը, մեր Փրկիչը: Հոգու խաղաղություն ունենալ բոլորն են ցանկանում, բայց այն տրվում է միայն նրանց, ովքեր կարողանում են վեր կանգնել աշխարհի ունայնությունից: Անկարելի է ապրել Աստծու ներկայության մեջ եւ միաժամանակ որոնել աշխարհիս վայելքները: Եթե ուզում ես հետեւել Քրիստոսին, հրաժարվի՛ր ինքդ քեզնից: Եթե ուզում ես վայելել Աստծու ներկայությունը, աշխարհն ուրացի՛ր: Խոսելով սամարացիների մասին՝ Սուրբ Գիրքը նշում է, որ նրանք, Աստծուց վախենալով հանդերձ, կռապաշտ էին. «Տիրոջից էլ էին վախենում եւ իրենց աստվածներին էլ էին ծառայում»(4 Թագ. 17.33): Անկարելի է որդիական անկեղծ սիրով Աստծուն սիրել եւ միեւնույն ժամանակ Նրա խոսքին հակառակ գնալ: Դա էր պատճառը, որ Հակոբը հրամայեց տապալել կուռքերին եւ երկրպագել ու զոհեր մատուցել Տեր Աստծուն. «Եվ Հակոբը ասաց իր ընտանիքին եւ իր հետ եղողներին. «Հեռացրեք օտար աստվածները, որ կան ձեր միջումը եւ մաքրվեցեք, եւ ձեր հանդերձները փոխեցեք եւ սեղան շինեցեք այն Աստծուն, որ իմ նեղության օրը ինձ լսեց եւ իմ գնացած ճանապարհում ինձ հետ էր» (Ծննդ. 35.2, 3): Ինչպե՞ս կարող ես մերձենալ Աստծուն, եթե չես հրաժարվել աշխարհի ցոփ վայելքներից: Այդ հոգեսպան հրապուրանքներից յուրաքանչյուրն, ի վերջո, բերում է դառը հիասթափություն եւ հավիտենական կործանում: Ինչպես որ անհնար է մեկ աչքով նայել երկնքին, իսկ մյուսը հառած պահել երկրին, այդպես էլ սրտով երկրայինին կապված մարդը անկարող է ծառայել Աստծուն եւ հոգու խաղաղություն ձեռք բերել: Մովսեսը դա գտավ ոչ թե փարավոնի բարեկեցիկ պալատում, այլ ինքնաճանաչման, զղջման, ապաշխարության փշոտ ճանապարհին: Դու եւս մերժի՛ր այն, ինչը մարդկայնորեն «բարեկեցիկ» կամ «լավ» կյանք է կոչվում: Աստված երբեք չի հանդուրժել երկպաշտությունը, ինչպես չհանդուրժեց, որ Իր Տապանակը գտնվի Դագոնի (կուռք) արձանի հարեւանությամբ: Քանի դեռ Մովսեսը Եգիպտոսում էր (մեղքի երկրում), քանի դեռ մնում է փարավոնի պալատում եւ չէր ազատվել այն ամենից, ինչը բնորոշվում է որպես Եգիպտոս (այսինքն՝ ամեն տեսակ ունայն հոգեսպան բարքերից եւ գործերից), Աստված չհայտնվեց նրան: Միայն երբ հեռանաս այդ ամենից, որպես երկրորդ Մովսես, կգտնես Աստվածային մխիթարություն ու խաղաղություն: Այնժամ հոգիդ բազմապիսի կապանքներից ազատագրված կսլանա վեր, եւ կվայելես վերերկրային կատարյալ մի բերկրանք: Հիշո՞ւմ եք այն այրի կնոջը, որ Եղիսեի հրամանով դատարկ ամաններ բերեց, եւ իր եղած մի ամանից այնքան յուղ թափվեց, որ լցվեցին բոլոր անոթները (4 Թագ. 4.6): Այդպես էլ դու, եթե ուզում ես, որ Աստված լցնի քեզ, նախ դատարկի՛ր հոգիդ եւ աստվածայինը ընդունելու անոթ եղի՛ր: Աստվածատուր բարիքները չեն դադարի այնքան հոսել, քանի դեռ Տիրոջն ես պարզում հոգիդ՝ որպես դատարկ մի անոթ: Երբ ամանները լցվեցին, յուղը դադարեց թափվելուց: Պակասեց ոչ թե պարգեւը, այլ տեղը: Տո՛ւր անձդ Տիրոջը, եւ կտեսնես, թե ի՜նչ շնորհներ Նա քեզ կպարգեւի: Միայն թե տրվի՛ր անմնացորդ՝ առանց երկմտելու եւ տատանվելու: Դա՛ է Արարչիդ կամքը:
Մինչ ջրհեղեղը ապրած մարդկությունը տարիներ շարունակ զգուշացվեց, որ հեռու մնա մեղքից, այլապես մեծ ու փոքրով կպատժվեն բոլորն անխտիր: Ժամանակներն անցնում էին: Մարդիկ չէին մտածում մեղքից ետ կանգնելու մասին եւ շարունակում էին ապրել ցոփ ու շվայտ կյանքով: Նրանք ունկնդիր չեղան Նոյի պատգամներին եւ չհավատացին աշխարհի մոտալուտ կործանմանը: Եվ ահա Աստված ջրով ծածկեց ողջ երկիրը, ինչպես որ նախապես հայտնել էր արդար Նոյին: Հրեաները չհավատացին մարգարեներին, թե իրենք իրենց մեղքերի պատճառով գերվելու են Բաբելոնի թագավորի կողմից: Բայց ահա այդ մարգարեությունը կատարվեց. Երուսաղեմը ավերվեց եւ իսրայելցիները գերության մատնվեցին: Հրեաները չհավատացին նաեւ Հիսուս Քրիստոսին՝ որպես Փրկչի եւ հանցագործի պես խաչելով՝մահվան դատապարտեցին: Բայց Հիսուս Քրիստոս խաչի վրա Իր մահվամբ մահին հաղթեց, իսկ երրորդ օրվա հրաշափառ հարությամբ ցույց տվեց երկնքի արքայության հավիտենական կյանքի գոյությունը: Իրենց անհավատության պատճառով հրեաները 70 թվականին հռոմեացիների կողմից մեծ նեղություններ կրեցին, իսկ Երուսաղեմի վերաշինված Տաճարը հիմնովին ավերվեց, միաժամանակ կատարվեց Հիսուսի կանխասացությունը, թե այդտեղ քար քարի վրա չպետք է մնա: Նույնը կատարվում է նաեւ այսօր: Ժողովուրդը հեռանալով Աստծուց, չի հավատում Տիրոջ արդար դատաստանին. որ այն արդեն հեռու չէ, եւ որ շուտով Քրիստոս գալու է Հոր ողջ զորությամբ եւ փառքով յուրաքանչյուրին արդարորեն հատուցելու ըստ իր գործերի (Մատթ. 4.27¬29, Հայտն.):
Ո՞րն է Հայ ժողովրդի ազգային գաղափարախոսությունը՝ առաջնորդողը մեր ազգային-հասարակական կյանքի։ Սրա ճշմարիտ պատասխանը չենք կարող տալ, եթե անտեսենք մեր ազգի պատմական անցյալը և այն գաղափարական հենքը, որի վրա ձևավորվել և զարգացել է հայ հասարակական միտքն ու մշակույթը։ 301 թվականին Հայ ժողովուրդը աշխարհում առաջինը պետականորեն ընդունեց Ճշմարտության ուսմունքը՝ քրիստոնեությունը, որով Աստվածաշունչն պետականորեն դրվեց մեր ապրելակերպի, հասարակական հարաբերությունների հիմքում։ Եվ հետագայում՝ անկախ պետականության բացակայության պայմաններում ևս, Հայաստանում քրիստոնեական ապրելակարգը շարունակեց իշխել, երբ Հայ եկեղեցին էր, փաստորեն, հանդես գալիս հասարակական կյանքի կազմակերպչի դերում։ Իսկ ազգային-եկեղցական ժողովները, որին մասնակցում էին աշխարհական առաջնորդներ ևս, քննարկում էին նաև աշխարհիկ կյանքին վերաբերող հարցեր։ Պատահական չէ, որ 301թվականից ի վեր հայ ժողովուրդը ստեղծել է հասարակական հարաբերությունները կարգավորող օրենքներ՝ կանոնագրքերի, դատաստանագրքերի և սահմանադրության նախագծերի տեսքով, որոնք գլխավորապես հիմնվել են Աստվածային պատվիրանների վրա։ Ավելացնենք նաև, որ անցյալից (բացառությամբ վերջին երկու դարի, երբ հայությունը հեռանում էր և հեռացավ Աստծուց) մեզ հասած մշակութային արժեքների գերակշիռ մասը քրիստոնեական է։ Այս ամենով փաստվում է, որ հայության աշխարհընկալումը և դրա վրա հիմնված ազգային գաղափարախոսությունը քրիստոնեությունն է։ Բնականաբար քրիստոնեական հավատքը դարձավ նաև կանխորոշողը հայ մարդու հոգեբարոյական խառնվածքի, նրա վարք ու բարքի։ Այսօր, երբ հայ ժողովուրդը վերակերտում է իր պետականությունը, անհրաժեշտ է կյանքի կոչել այնպիսի հասարակական-պետական կառույց, որը հիմնված լինի ավանդական ազգային-քրիստոնեական աշխարհայացքային համակարգի վրա։ Հայոց պետականության վերաքրիստոնեացում՝ ահա հայության թիվ մեկ խնդիրը ներկա պահին։ Եվ դա պետք է լինի ոչ թե սոսկ Հայ եկեղեցուն հուզող խնդիր, այլ դառնա համազգային նշանակության, պետության լուծելիք խնդիր՝ ինպես դա տեղի ունեցավ ավելի քան 1700 տարի առաջ՝ Հայոց Տրդատ թագավորի օրոք։ Հայ ազգը կարող է դառնալ Աստվածապաշտ և Աստվածահաճո, եթե Հայոց պետությունն այդպիսին դառնա։ Պետությունը բոլոր նախադրյալները պետք է ստեղծի մարդ-Աստված հարաբերությունների շտկմանը՝ այն գիտակցմամբ, որ մարդու կոչումը հավիտենական կյանքի ժառանգումն է՝ Աստծո արքայության մուտքի համար երկրային կյանքում շնորհի ձեռք բերումն է։ Քրիստոնեական կնիք կրող երկրային անցավոր քաղաքացիությամբ է, որ հետագայում պետք է ձեռք բերենք երկնային անանց քաղաքացիություն՝ Աստծո թագավորությունում։ Բացի այդ քրիստոնեությունը ոչ միայն անհատական փրկության ուսմունք է, այլ նաև՝ հասարակական հարաբերությունների կարգավորման լավագույն միջոցը։ Այսինքն, եթե մեր երկրում քրիստոնեական սերն իշխի, որը Քրիստոսի ամենամեծ պատգամն է, այդ դեպքում մենք ոչ միայն անհատապես հաճո կլինենք Աստծուն, այլ նաև մեր հասարակության մեջ ընկերային, տնտեսական և ներքաղաքական հարցերը լավագույն լուծումը կստանան: Երբ մեր հասարակական գիտակցությունն ըմբռնի քրիստոնեության՝ միակ ճշմարիտ աշխարհընկալում լինելու իրողությունն, այն ժամանակ հարկ կլինի Հայկական քրիստոնեական պետության վերակերտումն հաստատագրել Սահմանադրությամբ։ Քրիստոնյա մեր պետությունն ավելի շատ միջոցներ պետք է հատկացնի ժողովրդի քրիստոնեական դաստիարակության համար (կրթության համակարգում, մշակույթի ոլորտում)։ Մեր երկրի օրենսդրությունն հնարավորին չափ պետք է կասեցնի նաև քրիստոնեավայել ապրելակերպին խորթ, արատավոր երևույթների տարածումը (մասնավորապես՝ տեղեկատվական միջոցներով հակաավետարանական բարք սերմանող հաղորդումները)։ Այսինքն, ժողովրդավարությունն հարկ է, որ ընդունվի ոչ որպես ամենաթողություն, այլ՝ ազատություն Աստծո պատվիրանների շրջանակներում։ Ստացվում է, որ Հայոց քրիստոնեական պետության գլխավոր նպատակը կլինի մեր երկրում առողջ քրիստոնյա անհատի ձևավորումը, որը կապահովի նրա հավիտենական բարրօրությունը, միաժամանակ և այն ազգային-հասարակական կյանքի մյուս ոլորտներում առավելագույն հաջողության հասնելու, առաջընթացի գրավականն է։ Արսեն Պողոսյան
Անտարակույս այսօր ապրում ենք պատմական կարևորագույն մի ժամանակահատվածում։ Աստծո կամոք հայ ժողովուրդը, վերստին ձեռք բերելով անկախ պետականություն, հնարավորություն ստացավ ինքնուրույնաբար տնօրինելու իր ապրելակերպը, որոշելու այն կարգերն ու հարաբերությունները, որով պետք է կառուցի ու շենացնի Աստվածատուր իր երկիրը, որտեղ հայ մարդը կունենա ապահովություն, խաղաղություն և երջանկություն։ Արդեն երկու տասնամյակյակից ավել է ինչ, իբր թե, պետական շինարարության գործընթացում ենք: Սակայն կյանքի բոլոր բնագավառներում առաջընթացի փոխարեն ավելի շատ ետընթաց ունենք. այն է՝ աղքատություն, գործազրկություն, բարոյահոգեբանական անկում, ազգային նկարագրի աղճատում, նյութապաշտություն, ընկերային անարդարություն: Փաստորեն 1988 թվականից սկզբնավորված համազգային շարժումը ոչ այնքան ծառայեց համազգային առաջադիմությանը, որքան` մի խումբ մարդկանց նյութական հարստացմանը։ Կյանքի դժվարություններից դրդված՝ այս ժամանակահատվածում Հայաստանից արտագաղթեց մոտ մեկ միլիոն մարդ: Մեր երկիրը ավերվում է ոչ միայն նյութապես, այլ հոգեպես: Այժմ Հայաստանը անկախ պետություն համարելն էլ պայմանական է, որովհետև նախկինի պես այն մնացել է Ռուսական կայսրության ենթական: Այսօրվա մեր հիմնական սխալներից մեկն էլ այն է, որ նախ մեր մեջ արդարություն հաստատելու փոխարեն, ավելի շատ նախընտրում ենք խոսել արտաքին թշնամիներից՝ դժգոհում ենք Թուրքիայից, դատողություններ ենք անում մասոնականության վերաբերյալ և այլն։ Ցավոք չենք հասկանում, որ հայության թիվ մեկ թշնամուն մեր մեջ պետք է փնտրենք։ Չենք գիտակցում, որ մեր մեծագույն հաղթանակը կամ պարտությունը մեր մեջ է իրագործվելու։ Մեր ժողովրդի և պետության ներկայիս ոչ բարվոք վիճակը հրամայական է դարձնում վերլուծելու ստեղծված իրավիճակը և բացահայտելու այն հիմնական պատճառները որոնք կասեցնում են մեր ազգային առաջադիմությունը հասարակական կյանքի բոլոր ոլորտներում, լինի դա բարոյահոգեբանական, քաղաքական կամ թե ընկերային-տնտեսական բնույթի խնդիր: Շատերը դա հիմնավորում են անբարենպաստ աշխարհագրական դիրքով, թշնամաբար տրամադրված հարևաններով: Սակայն մեր անհաջողությունների բուն պատճառը սուբյեկտիվ է և թաքնված է մեր մտածելակերպի ու հոգեբանության մեջ: Իրողությունն այն է, որ մենք, չնայած հրաժարվեցինք մեզ պարտադրված կոմունիստական անաստված ուսմունքից, սակայն մեր հասարակական կյանքում, ըստ էության, չարմատավորվեցինք ազգային գաղափարախոսության վրա հիմնված մտածելակերպի և հոգեբանության այն ճշմարիտ արժեհամակարգը, որը կապահովեր հասարակության ներդաշնակ զարգացումը: Այդ արժեհամակարգը պետք է դառնա մեր առաջընթացի շարժիչ զորությունը, Հայոց անկախ պետականության բնութագրիչն ու այցեքարտը: Եվ դա անկասկած պետք է խարսխվի մեր քրիստոնեական աշխարհայացքի վրա: Հավատի և սիրո վրա հիմնված արժեքային համակարգով առաջնորդվող հասարակությունը միայն կարող է ներդաշնակ զարգացում ունենալ։ Կկարողանա՞ Հայոց պետությունն այսօր իր վրա կրել ՃՇՄԱՐԻՏ ԳԱՂԱՓԱՐԱԽՈՍՈՒԹՅԱՆ կնիքը, կկարողանա՞նք օվկիանոսի ալիքներից տարուբերող մեր պետության նավի ընթացքը համազգային ջանքերով ուղղել դեպի ԼՈՒՍԱՏՈՒ ՓԱՐՈՍԸ փրկության ափի. ահա սա՛ է հիմնահարցը։ Արսեն Պողոսյան
Մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսն ասել է. «Նրանց, ում Հայրը Ինձ է տվել, ամենքն էլ հավիտենական կյանք պիտի ունենան»: Դարեր առաջ ասված Փրկչի այս խոսքերը լսելի են մինչ օրս: Յուրաքանչյուր սիրտ, որ հավատացել է այս խոսքերին, հոգեպես վերածնվել է, նրա համար մահն այլեւս իր գոյության ավարտը չէ: «Ինձ համար կյանքը Քրիստոսն է»: Ամեն ոք յուրովի է հասկանում այս խոսքերի նշանակությունը: Պողոս առաքյալն ասել է. «Ես ապրում եմ, բայց այժմ ոչ թե ես, այլ Քրիստոսն է ապրում իմ մեջ»: Քրիստոսի մեջ ապրելը՝ Նրա հոգով ապրելն է, Նրա մտածումը մեր մտածումը դարձնելն է: Հիսուսը Թագավորն է Իր հավիտենական արքայության եւ կամենում է, որ մենք էլ այդ թագավորության բնակիչը լինենք և միանանք Իրեն: Այս երկիրը եւ այս կյանքը, որտեղ ապրում ենք, ինչպե՞ս կարող էր լինել արարչության ողջ իմաստը, եթե այսքան անցողիկ է: Մինչդեռ մեզանից շատերը մարմնավոր մահը համարում են կյանքի ավարտը եւ այս կյանքին հրաժեշտ տված իրենց սիրելիներին համարում են ընդմիշտ կորած՝ մոռանալով, որ նրանք գտնվում են Աստծո հովանու ներքո: Ավաղ նրանք չգիտեն, թե ի՜նչ հրճվանք եւ երանություն է պարգեւված արդարներին Աստծո օթեւաններում: Հիսուս ճանաչում էր մարդկանց միայն իրենց հոգիներով եւ նրանց ընդունում էր Իրեն եղբայր. «Ով որ իմ երկնավոր Հոր կամքն է կատարում, նա է իմ եղբայրը, մայրը, քույրը»: Նա աշխարհը չէր ընդունում որպես մարդկանց ընտանեկան կարճատեւ եւ անցավոր կապերով գծագրված շրջանակ: Նրա համար էականը մեր մարմիններին կենդանություն տվող անմահ հոգին էր: Նա ոչ թե երկրային, այլ երկնային արքայության քարոզիչն էր: Իր համար ամենացավալին այն էր, որ մարդիկ մտահոգ չեն հավիտենական կյանքը ժառանգելու եւ իրենց հոգիների փրկության մասին: Նա մարդկանց չէր ստեղծել նրանցում եղած հավիտենականը անցավորին զոհելու համար: Ո՞րն է օգուտը մարդու, որ շահելով աշխարհը՝ կորցնում էր իր հոգին: Մարդ չի կարող ծառայել եւ Աստծուն, եւ մամոնային: Այդ է վկայում Պողոս առաքյալը. «Նրանք որ մարմնավոր են, Աստծուն հաճելի չեն, բայց դուք մարմնավոր չեք, այլ հոգեւոր եք եւ Աստծո հոգին է բնակվում ձեր մեջ, իսկ ով Աստծո հոգին չունի, նա նրանը չէ»: Հիսուս շատ բարձր գին է վճարել մեր փրկության համար, եւ աշխարհում ոչինչ չի կարող համեմատվել հոգու կորստյան հետ: Հրեա ժողովուրդը ուզում էր Հիսուսին Դավթի գահին բարձրացնել եւ հռչակել Իսրայելի թագավոր: Բայց Նա մերժեց այդ ամենը. ոչինչ չէր կարող փոխարինել Նրա տված հարստությանը, որ ժառանգվելու էր հավիտենապես: Նրա գործը կորուսյալ հոգիներին գտնելն ու փրկելն էր: Միայն այն ժամանակ է Հիսուսի մտածումը մեր մտածումը լինում, երբ հասկանում ենք, որ Աստված բոլոր արարածների սիրելի Հայրն է, որ երկնային արքայությունը մեր իսկական հայրենիքն է, որ բոլորը եղբայրներ եւ քույրեր են: Ուրեմն, եթե ուզում ենք, որ Քրիստոս մեր մեջ լինի, ընդունենք Նրան որպես մեր հոգիների առաջնորդ, ջանանք, որ մեր կյանքը Իր կյանքի պես լինի: Եւ քանզի մենք Քրիստոսին ենք պատկանում, Նրա անվան փառավորմանը պետք է նվիրենք մեր կյանքը: Այսուհետ մեզանից ոչ ոք իր համար չի ապրում «Եթե ապրում ենք, Տիրոջ համար ենք ապրում. եւ եթե մեռնում ենք, Տիրոջ համար ենք մեռնում: Եւ արդ, ապրենք թե մեռնենք, Տիրոջն ենք, քանզի այս բանի համար իսկ Քրիստոս մեռավ ու կենդանացավ, որպեսզի մեռելներին եւ կենդանիներին հավասարապես տիրի» (Հռոմ. 14.8,9):
«Եվ մունետիկը կանչում էր բարձրաձայն ու ասում. «Ձեզ է ասվում, ազգե՛ր, ժողովուրդնե՛ր եւ լեզունե՛ր: Երբ լսեք փողի, սրնգի, թմբուկի, քնարի, տավղի եւ բոլոր տեսակի նվագարանների ձայնը, գետի՛ն ընկեք ու երկրպագեցե՛ք արձանին, որ կանգնեցրել է Նաբուգոդոնոսոր արքան: Եվ նա, ով գետին չընկնի ու չերկրպագի, նույն ժամին կնետվի բորբոքված կրակի հնոցը»(Դան. 3.4-6): Սիրելի՛ ընթերցող, թերեւս դու զարմանում ես, թե ի՜նչ անմտություն էր, որ բանական մարդիկ երկրպագում էին ձեռակերտ ոսկե արձանը: Սակայն հարց տո՛ւր ինքդ քեզ, մի՞թե դու եւս ոսկուն չես պաշտում, թեկուզ եւ ոչ արձանի տեսքով: Գուցե դո՞ւ էլ շատերի պես կարծում ես, թե երջանկություն ու հանգստություն կարելի է գտնել միայն ոսկու մեջ, որովհետեւ ամբողջ միտքդ ու ջանքերդ դրան ես ուղղել: «Ոսկի-աստծու» համար մարդիկ զոհում են ամեն ինչ՝ ժամանակ, ձիրք եւ ... անմահ հոգի: Այո՛, մարդկության ներկայիս կացությունը ոչնչով գերադասելի չէ Նաբուգոդոնոսորի ժամանակներում առկա վիճակից, ընդհակառակը՝ պատկերը շատ ավելի տխուր է: Այն ժամանակ պատրաստված ոսկե արձանը կանգնեցվել էր Բաբելոնի մոտ գտնվող Դեերայի դաշտում: Իսկ այժմ մարդիկ ոսկե արձաններ են կառուցել ամեն տեղ, ոսկին պաշտում են ոչ թե մի դաշտում, այլ փողոցներում, վաճառատներում, տներում ու ամենուր: Արդի ժամանակներում եւս հազարավոր մունետիկներ երկրից երկիր, փողոցից փողոց ընկած ազդարարում են. «Ով ժողովո՛ւրդ եւ ազգե՛ր, լսեցե՛ք, եթե ոսկուն երկրպագեք, կունենաք ապահով կյանք, փառք եւ իշխանություն: Իսկ եթե այդ «ամենակարող աստծուն» չերկրպագեք, կկործանվեք»: Եվ որքա՜ն շատ մարդիկ են այդ ձայնին հավատաում: Գուցե դո՞ւ էլ անձիդ ապահովվածության համար հաճախ գլուխ ես խոնարհում այդ ոսկե կուռքի առջեւ: Հիշի՛ր մեր Տիրոջ կողմից ասված այս խոսքը. «Ով կամենա իր անձը փրկել, այն կկորցնի, եւ ով ինձ համար իր անձը կորցնի, կգտնի այն» (Մատթ. 16.25): Թե՛ Նաբուգոդոնոսորի եւ թե՛ մեր ժամանակների այն մունետիկները սատանայի ծառաներն են: Ինչպես այն ժողովրդի պաշտած արձանը չէր կարող մարդկանց ճշմարիտ երջանկություն պարգեւել, նմանապես եւ մեր ժամանակների ապականացու ոսկին եւ նյութական հարստությունը չեն կարող մեզ մնայուն ուրախություն բերել, քանզի մեզ հավիտենական կյանքի արժանացնողը ոչ թե դրանք են, այլ՝ մեր երկնային Տերը, որին, ըստ էության, մեր ժողովուրդը չի ճանաչում: Նաբուգոդոնոսորի խավար ժամանակներում փայլում էին Աստծու երեք ճրագները՝ Սեդրակը, Միսակը եւ Աբեդնագովը: Նրանք կանգնեցին բռնակալի առջեւ՝ իբրեւ Զորաց Տիրոջ աներկյուղ զինվորներ՝ պատասխանելով. «Մեր Աստվածը, որին մենք պաշտում ենք, երկնքում է, կարող է փրկել մեզ բորբոքված կրակի հնոցից եւ ազատել մեզ քո ձեռքից... թող քեզ հայտնի լինի, արքա՛, որ քո աստվածները մենք չենք պաշտում եւ չենք երկրպագում քո կանգնեցրած այդ ոսկե արձանին» (Դան. 3.17,18): Նրանց համարձակ պատասխանը զայրացնում է Նաբուգոդոնոսորին. «Յոթնապատիկ վառեցե՛ք հնոցը, որպեսզի մինչեւ վերջ այրվեն սրանք», - հրամայում է նա: Սեդրակը, Միսակը եւ Աբեդնագովը կանգնում են աներկյուղ: Տերը նրանց ամոթով չի թողնում: Հակառակորդները իրենք են այրվում կրակի բոցից, Իսկ ի՞նչ է պատահում Աստծու այդ անվեհեր ծառաներին: Նրանց նետում են բորբոքված կրակի մեջ, սակայն տեղի է ունենում հրաշք՝ երեքը դառնում են չորս. Աստծո Որդին նրանց հետ է, նրանց պաշտպանն է: Սիրելի հայորդի՛, հետեւիր այդ քաջ վկաների օրինակին: Վստահի՛ր Աստծուն: Նա, որ գիտի քո մազերի թիվը, բնավ երբեք քեզ չի թողնի: Երբ աշխարհի մեղքը եւ սատանան բորբոքված կրակի պես հարձակվեն վրադ, ասա. «Եթե նույնիսկ անցնեմ մահվան ստվերների միջով, չեմ վախենա չարից, քանզի Դու, Տե՛ր, ինձ հետ ես» (Սաղմ. 22.5): Պաշտի՛ր ոչ թե նյութեղեն իրերն, այլ Նրան, Ով քեզ կյանք է պարգևել, հավիտյանս հավիտենից կենդանի Աստծուն, Ով շուտով գալու է Իր արդար դատաստանով. ամեն:
«Որովհետեւ մենք ոչ թէ վարդապետութեամբ հնարուած առասպելների հետեւելով ցոյց տուինք մեր Տէր Քրիստոսի զօրութիւնը եւ գալուստը, այլ ականատես լինելով նորա մեծափառութեանը»(Բ Պետր. 1.16): Քրիստոնեական հավատքի արժանահավատությունը հիմնված է նաեւ նրա պատմականության վրա: Քրիստոնեության առանցքում իրեն Աստված հայտարարած պատմական Անձի կյանքն է: Բացի ավետարանական պատմություններից, Հիսուսի մասին կան նաեւ արտակտակարանային վկայություններ l եւ ll դարերի հրեա եւ հեթանոս պատմագիրների գործերում: ՀՐԵԱԿԱՆ ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐ Հիսուսի անունը հիշատակող ամենից հին պատմական աղբյուրը հրեա Հովսեփոս Փլավիոսի (37-95թթ.) վկայությունն է: Նա, 93-94թթ. իր գրած՝ «Հրեական հնախոսություններ» գրքում խոսում է Հովհաննես Մկրտչի, Հակոբոս առաքյալի, Պիղատոսի, Կայիափա եւ Աննա քահանայապետների, ինչպես նաեւ այլ պատմական անձերի մասին: Հիշյալ գրքի 18-րդ գլխում Հ. Փլավիոսը Հիսուսի մասին ասում է. «Այդ ժամանակ կար մի իմաստուն մարդ, որին Հիսուս էին կոչում: Նա իր ողջ կյանքում մնաց անաղարտ եւ հայտնի էր իր բարերարությամբ: Հրեաներից ու այլ ժողովուրդներից շատերը դարձան նրա աշակերտները, չհրաժարվեցին նրա ուսմունքից: Նրանք պատմում էին, թե նա խաչվելուց երեք օր հետո իրենց է հայտնվել եւ ողջ է եղել, որի հրաշագործությունների մասին կանխապես հայտարարել էին մարգարեները»(Փլավիոսի պատմության այս հատվածը մեջ է բերված X դարում ապրած Ագապի եպիսկոպոսի «Համաշխարհային պատմություն» գրքից, որը Փլավիոսի աշխատության բնօրինակին ավելի համապատասխան է կարծվում): Հիսուսի մասին տեղեկություններ է հաղորդում նաեւ հրեական Թալմուդը (հրեաների կրոնական այս գիրքը կազմվել է Ք. ա. lV դարից մինչեւ lV դարը, այն պարունակում է Հին Կտակարանի մեկնություններ, հրեական ավանդապատումներ եւ այլն): Նկատի ունենանք, որ Հիսուսի Աստվածությունն առավել մերժելի է հրեաների կողմից, սակայն սրանք էլ չեն ժխտում Հիսուսի՝ պատմական անձնավորություն լինելը, եւ Թալմուդն էլ լեցուն է Հիսուսին զրպարտող արտահայտություններով: Ահա դրանցից մի քանիսը. «Նազովրեցի Հիսուսը զբաղվել է կախարդությամբ եւ Իսրայելը շեղել իր ուղուց»: (Սանգ. 107բ): «Զատկի նախօրէին կախեցին Հիսուսին: 40 օր առաջ կոչ էր արվել, որ նրան պիտի կախեն այն բանի համար, որ նա զբաղվել է կախարդությամբ, ո՞վ կարող է ի պաշտպանություն նրա ինչ-որ բան ասել: Ուլան ասում է. «Ենթադրենք՝ նա եղել է խռովարար, այդ ժամանակ կարելի է պաշտպանության հիմքեր փնտրել, սակայն չէ՞ որ նա սադրիչ է», իսկ Թորան ասում է. «Մի՛ խնայիր եւ մի՛ թաքցրու նրան»(Սանգ. 43ա): (Թալմուդի այս հատվածն առկա է հին ձեռագրերում, սակայն հանված է նոր հրատարակություններից:) ԱՅԼ ԱՂԲՅՈՒՐՆԵՐ Հռոմեացի պատմագիրներից Տակիտոսը մոտ 116թ. գրած «ՙՏարեգրում» նշում է, որ Ներոն կայսրը, Հռոմում իր հրահանգով կատարված հրդեհի համար քրիստոնյաներին մեղադրելով, «չարաչար խոշտանգումներով պատժում էր իրենց համար ատելի մարդկանց, որոնց ժողովուրդը «քրիստոնյա» անունն էր տալիս: Այդ անվանակոչումը նրանք ստացել են Քրիստոս անունով մեկից, որին Տիբերիոսի իշխանության օրոք Պիղատոս Պոնտացի կուսակալը մահվան դատապարտեց»: Բութանիայի կառավարիչ Պլինիոսը այնտեղ ապրող քրիստոնյաների մասին 112թ. Տրայանոսին ուղղված նամակում գրում է.«Քրիստոնյաների հանդեպ ահավասիկ իմ որդեգրած ընթացքը. սպառնալիքներով լի բազմաթիվ հարցուփորձերից հետո սպանել եմ տալիս նրանց, որոնք համառում են տակավին իրենք իրենց քրիստոնյա համարել... Իմ հարցաքննությունը ցույց տվեց, որ նրանք որոշված օրերին, արեւը ծագելուց առաջ, հավաքվում են Քրիստոսի համար, որպես Աստծո, մի տաղ երգելու...»: Հռոմեացի մի ուրիշ պատմիչ՝ Սվետինիոսը, 120թ. իր գրած՝ «Տասներկու կայսրերի կյանքը» հատորում ասում է. «Կլավդիոս կայսրը մոտ 51թ. Հռոմից վտարեց այն հրեաներին, որոնք Քրիստոսի ազդեցության տակ տեւական անկարգությունների պատճառ էին դառնում»: Մարա Բար-Սերապիոնը (77-160թթ.), հավանաբար ծագումով ասորի մի հեթանոս, իր որդուն հղած նամակում գրում է. «Ի՞նչ բանի ծառայեց աթենացիների՝ Սոկրատին մեռցնելը, սամոսացիների՝ Պյութագորոսին այրելը եւ հրեաների՝ իրենց իմաստուն թագավորին (Հիսուս Քրիստոսին) խաչելը: Ոչ ուշ դրանից հետո կործանվեցին նաեւ իրենց թագավորությունները: Աստված արդարացիորեն վրեժխնդիր եղավ այդ երեք իմաստուն այրերի համար. սովը խոցեց Աթենքը, ծովը հեղեղեց Սամոսան, իսկ հրեաները պարտություն կրելով եւ վտարվելով իրենց երկրից՝ ապրում են աստանդական կյանքով»: Հուստինոս Վկան 150թ. գրած «Քրիստոնեության ջատագովություն» գրքում բողոքում է, որ հրեա ռաբիները Հիսուսի մասին ամեն կողմ սուտ լուրեր էին տարածում: Լուկիանոս Սամոսատցին իր «Ուխտավորի մահը» գրքում (գրված մոտ 170թ.), պախարակելով քրիստոնյաներին, ասում է, որ նրանք «աստվածների պաշտամունքը լքեցին եւ իբրեւ Աստված պաշտեցին Պաղեստինում խաչված մի մարդու»: ll դարի հայտնի իրավաբան եւ աստվածաբան Տերտուղիանոսը հիշեցնում է Հռոմի կայսր Տիբերիոսի եւ Պիղատոսի միջեւ եղած վեճը. «Այն օրերին, երբ Քրիստոսի անունը աշխարհ էր մտնում, Տիբերիոսը վկայություններ ստացավ Քրիստոսի Աստվածության ճշմարտացիության մասին եւ Սենատի քննարկմանը առաջադրեց այդ հարցը՝ անձամբ տրամադրված լինելով հօգուտ Քրիստոսի աստվածության կողմը: Քանի որ Սենատի անդամները քրիստոնեության թշնամիներն էին, Սենատը մերժեց այդ առաջարկը»: Հիսուս Քրիստոսին վերաբերող բազմաթիվ պատմական վկայությունների մասին Բրիտանական հանրագիտարանը գրում է. «Միմյանց հետ կապ չունեցող բազմաթիվ վկայություններն ապացուցում են, որ հնում, նույնիսկ քրիստոնեության հակառակորդների մոտ Հիսուսի պատմականությունը երբեք կասկած չի հարուցել: Այն առաջին անգամ կասկածի ենթարկվեց (ընդ որում՝ բավականին անհամոզիչ հիմնավորումներով) միայն 18-րդ դարի վերջում, 19-րդ դարի ընթացքում եւ 20-րդ դարի սկզբում»:
Ազգը միայն արտաքին ուժերի զորությամբ, իրերի արհեստական դասավորությամբ չի ստեղծվում, այլև իր անդամների ներքին մտավոր-հոգեկան կապով։ Պետք է բացի արտաքին հնարավորությունից լինի և ներքին մի զորություն, մի հոգևոր մղում, որ մարդկանց համախմբումը ազգ է դարձնում։ Չպետք է կամենանք մեր հույսը և ապագան <<նյութական Հայաստան>> գաղափարի վրա հիմնել, այլ պիտի տենչանք ու աշխատենք <<հոգևոր Հայաստանի>> համար։ Այդ հոգևոր Հայաստանի կառուցումը ծանր ու տևական աշխատություն է պահանջում, անթիվ կյանքերի տոկուն հավատ և գիտակցություն, անարյուն, բայց ազնիվ, գուցե ավելի դժվար, ավելի ահավոր զոհաբերում, քան արյունի զոհաբերումը։ Քննեցե՜ք ձեր սիրտը և նայեցե՜ք, թե կա՞ արդյոք այնտեղ հավատ, որով պիտի կենդանանա մեր այդ հոգևոր Հայաստանը. եթե չկա, ապա զուր են ձեր ջանքերը նյութական Հայաստանի համար... Նա չի կենդանանա, նա հոգով միայն կարող է կենդանի լինել։ Ես հավատում եմ, կլինի հոգևոր Հայաստանը, կենդանի կլինի մեր հայրենիքը, ուրեմն կենդանի կլինի և այն Հայաստանը, որի համար մեր ժողովուրդը թափում է այսօր իր արյունը։ Վահան Տերյան
Քանի դեռ ծառայում ես աշխարհին, քո կյանքը մշտապես տագնապի մեջ կլինի: Աշխարհը կարծես թե անվերջ պտտվում է մեկ այս, մեկ այն կողմ, մեկ դեպի վեր ու մեկ էլ վար եւ իր անկայունությամբ կործանում այս անցողիկ աշխարհի սիրահարներին, որոնք երբեք հոգեկան խաղաղություն չունեն: Սիրի՛ր Աստծուն, եւ ճշմարիտ կյանք կունենաս, հրաժարվիր սեփական եսից եւ ձեռք կբերես կատարյալ անդորր: Միայն հեզաբարո ու խոնարհ սիրտն է ունակ հարատեւ խաղաղության: Մաքրի՛ր սիրտդ ամեն տեսակ չարությունից, եւ այն կխաղաղվի: Հրաժարվի՛ր քեզ հաճույք պարգեւող ամեն ինչից, քանզի իսկական խաղաղություն ոչ մի տեղ չես գտնի, բացի Աստծուց եւ բարերար մարդուց, որը հանուն Աստծո ամեն ինչ զոհում է եւ դառնում է Աստծո սիրելին: Համբերիր փոքր¬ինչ, եւ Աստված քեզ կազատի բոլոր հոգսերից ու տագնապներից: Բարի հոգին նույնիսկ տանջանքների մեջ ու մահվան անկողնում փառաբանում է Աստծուն, իսկ չարը մշտապես տագնապի ու երկյուղի մեջ է: Ցասկոտ մարդը մշտապես մի չարությունից մյուսի մեջ է ընկնում, իսկ համբերատարը եւ հեզաբարոն թշնամուն անգամ բարեկամ է դարձնում եւ արժանանում Աստծո գթասրտությանը, քանի որ նա կարեկցում է իր մեղավոր թշնամուն: Սուրբ հայրերը պարծենում են այս կյանքում իրենց ունեցած նեղություններով, որոնք քեզ ընդհակառակը, վշտացնում են: Սիրի՛ր այն, ինչ սրբերն են սիրել, եւ մխիթարություն կգտնես: Սիրի՛ր այն, ինչ Հիսուսն է սիրել, եւ խաղաղություն կգտնես: Ներամփոփվի՛ր ինքդ քո մեջ, ժխտիր աշխարհիկ հաճույքները եւ այնժամ կզգաս, որ այլեւս դժգոհելու պատճառ չկա: Ինչպես ցեցն է բուրդն ուտում, եւ ծառի որդն է կեղեւը ոչնչացնում, այդպես էլ հոգսերն են ծանրացնում քո սիրտը, հոգսերը, որ ինքդ ես ծնել ու սնել: Արդարացի է Հովհաննես Ոսկեբերանը, որ ասում է. <<Ամեն չարիք քեզնից է գալիս>>: Ուրեմն իմաստուն մարդուն, որքան էլ ցանկանան, չեն կարող վնասել: Երջանկությունը հոգու խաղաղության մեջ է, որը ոչ ոք չի կարող խլել: Եւ եթե քրիստոնյայի փառքը մեր Տեր Հիսուս Քրիստոսի խաչն է, վերցրո՛ւ այդ խաչը եւ այդժամ ոչինչ չի կարող քեզ տրտմեցնել, եւ դու կապրես խաղաղության ու ուրախության մեջ:
Բյուզանդ Կյոզուպոյուքյանի «Ամենասուրբ Երրորդություն եվ հայություն» աշխատությունը հրատարակվել է 1926 թվականին Կահիրեում։ Հեղինակի հոգեղեն խոսքը բավականին համահունչ է նաև ներկա ժամանակներին։ Ստորև ներկայացնում ենք այն՝ որոշակի կրճատումներով և արևմտահայերենից արևելահայերեն փոխադրությամբ։ Հանգրվանից հանգրվան է փոխանցվում հայի ճակատագիրը՝ մեկը մյուսից եղերական։ Թզուկ «մարգարեները» բարբառում են պատգամներ, և իրենք իրենց ձայների արձագանքի հետ քշվում ու կորում։ Մեկն ազդարարում է. «Արշալույսը մոտ է», և ահա գիշերվա մութ վիհի մեջ է գլորվում ազգը, և այդ մթության մեջ արդեն իսկ կորած է «մարգարեն»։ Մյուսը պատմությունն է վերլուծում և իր ուղեղի սահմանափակ լարերի զուգորդությամբ ավետում է «հուսալի արևածագը», իր ասած «խորունկ մտքերից» ինքն էլ ապշած...։ Իսկ մեկ ուրիշը պատգամում է. «Կառչենք Արևելքի Հզորից», մյուսը՝ «ոչ՝ Արևմուտքի ասպետից, կամ՝ «Անդրօվկիանոսային բարի ազգից» և այսպես՝ շարունակ... Ազգը ունկնդրում է, մեքենայաբար ծափահարում, հոգ չէ, թե ապագան ցույց է տալիս պատմագետ հայրենասերի եզրակացության ճիշտ հակառակը։ Զատիկներ են հաջորդում իրար։ Եպիսկոպոսներ առաջիկա Զատիկը Մասիսի ստորոտում տոնելու էժանագին նյութ են գտնում քարոզի, մինչ շատ չանցած Բուենոս Այրես կամ Բոլիվիա գաղթելու համար աղաչանքներն ու դիմումներն իրար են հաջորդում։ Բայց ուր էլ, որ գնանք, «քաղցկեղը» մեր մեջ է, հիվանդությունը միասին տանում ենք մեր հետ։ Բավարար չէ հազար անգամ հարված ընդունել, հարյուր հորիզոն հեռու նետվել, օտար ափերում մերժվել. բավական է, որ սոսկ մի անկյուն գտնվի ևս որոշ ժամանակ գոյատևելու, և ահա սխալանքի անվրեպ աքլորները արթնանում են իրենց նոր թառի վրայից՝ հին ցնորքներն երգելու և եթե ուրիշ ոչինչ չունեն անելու՝ գեթ կուսակցական աքլորամարտը վերսկսելու։ Ազգն անղեկ՝ ենթական ու հանդիսատեսն է իր իսկ մարմնի մեջ կատարվող հիմարությունների, ճիշտ ինչպես հուսահատ հիվանդն է սառն աչքերով դիտում իր անդամների մահացու վերքերին։ Եկեղեցին լուռ է. չկա. վաղուց թերացած է իր դերի մեջ և իր տիրական ու առաջնորդող դերը տվել է թշնամուն։ Հիմա միայն, իր թշնամուց գերի բռնված թագավորի պես, հաղթական չարքային է խնկարկում՝ Ավետարանը քաղաքականությանը հարմարեցնելով, ինքն իրեն դարձնելով ազգային կորստական ցնորքների ազդակ։ Հնուց ի վեր, կարծես, հայ ազգը դատապարտված է մասնատվելու. մերթ խմբվում ենք, կազմավորվում, հետո կրկին ցրվում և դուրս վռնդվում. կռիվ, նահանջ, հաղթանակ, պարտություն, արտաքսում... Ինչ էլ որ ասվի, իբրև ներբող, այս ազգի՝ իր հալածական կյանքում ի հայտ բերած զորությունների ու կարողությունների մասին, հանցանք է այսօր չտեսնել, որ դեռ հալածվում է նա, որ դեռ իր մեջ գործում են այն քանդիչ ու մասնատող զորությունները, որոնք առաջնորդում են իրեն այս վիճակին, ու չի գործում կենսածնող, միավորող մի զորություն, որ իշխի նրա ճակատագրին ու փոխի ամեն բան։ Իբրև նշան հայության կենսունակության՝ մատնացույց է արվում նրա նվիրվածությունը մշակույթին, նույնիսկ՝ ամենածանր հալածանքների ժամանակ։ Օրինակ է բերվում որևէ գաղթօջախ՝ անպակաս վարժարաններով, երիտասարդաց, թատերական կամ էլի ինչ-որ միություններով, գրական հանդեսով։ Մի՞թե ազգը իր գոյության իրավունքը ցույց տալու համար ավելի ցայտուն ապացույցի կարիքն ունի: Ահա՛ բոլոր ազդակները քաղաքակիրթ կյանքի, ահա՛ բոլոր ձևերը մշակույթի։ Առկա են նաև հայրենասիրությունը, խանդավառությունը, Հայրենիքը շենացնելու, ծաղկեցնելու ձգտումը։ Ինչո՞ւ է ուրեմն, ճակատագիրը խլում մեզանից իբրև ազգ ապրելու սփոփանքը և նույնիսկ՝ որպես անհատ ապրելու հնարավորությունը։ Պատճառը շատ պարզ է։ Արդեն երկար ժամանակ է, որ հայությունը կորցրել է իր «համը», գոյության իմաստն ու իրավունքը։ Թեթևսոլիկությամբ ու աղմկելով ազգ չի ապրի։ Թատրոնը, գրականությունը, դպրոցը, գիտությունը ազգին ապրելու իրավունք չեն տալիս։ Որպեսզի ազգը ազգ լինի, անհրաժեշտ է, որ իր զավակների սրտում երկնավոր Հոր սերը թագավորի։ Սոդոմ Գոմորի կործանման ժամանակ, այդ քաղաքները խնայելու համար չհարցվեց, թե քանի՞ քաղաքագետ կա այնտեղ, քանի՞ քերթող, կամ աշուղ կա, քանի՞ գիտնական կա այնտեղ, այլ հարցվեց, թե քանի՞ արդար կա. այսինքն մարդիկ, ովքեր ամբողջ սրտով սիրում են իրենց Աստծուն և Նրա Սուրբ Կամքը։ Ամենքս էլ գիտենք թե, դժբախտաբար մեր սերնդի մեջ ողջ սրտով իրենց երկնավոր Հորը և Հիսուսին սիրող հայեր չունենք։ Ունենք հայագետ և բանասեր եպիսկոպոսներ, որոնցից ոչ մեկի սրտի խորքում չի տիրում Հիսուսի հավատքը ու Նրա սիրո բոցը։ Սարսափելի բան է խորհել, թե չունենք մի եկեղեցական իսկ, որ հառաչի Հիսուսի խորհրդի համար, որ, ամեն ինչ թողած, մարող քրիստոնեական հավատքը վերարծարծելու նկրտի, որ հայությանն, իբրև որդի, վերընծայի Սիրո Հորը, որ երկնքում է ու այլայլի սատանայի հաջողություններից ու Նոր Դուռ բացի տիեզերքի մեջ։ Չունենք մի եկեղեցական, որ զղջա իր անգործության համար, հավատարիմ մնա բարի Հովվապետի վերջին պատգամին, բարության Հոգուն՝ Հիսուսին գերադասի ամեն ինչից վեր, Նրանով զգեստավորվի և Նրա շնորհները մատակարարի հայորդիներին։ Տափակ դրամա բեմադրելով, և թեթևորեն ծափահարելով, ազգը կապրի՞, կնոջ մարմին նկարագրելով, ազգը կապրի՞, ընկերային հարցերի շուրջ բանավիճելով, մի՞թե կապրի ազգը։ Հանդեսով, երեկույթով, պարահանդեսով մի՞թե կապրի ազգը։ Երբե՛ք։ Խեղկատակ խամաճիկներ խաղացնելու ապուշ հաճույքը տրված չէ հային։ Հայի ճակատագիրը լուրջ է, քանզի նրա վաղորդայնը Երկինքն է երկրի վրա։ Տիեզերքի Աստծուն անտեսող ազգի գլուխը կճզմվի, համը կորցրած աղը ոտնակոխ կլինի։ Մահվան հրեշտակը կհալածի, կհնձի ամեն բան. կսոսկա միայն այն հոգիներից, որոնցում Քրիստոսի սիրո անճառելի լույսն է փայլում։ Ե՞րբ պետք է հասկանա այս ազգը, որ Աստված կա՛, թե Նրա սիրո պատվիրաններին փարվելն է՝ ազգը դեպի օհնության առաջնորդում, իսկ Նրան անտեսելը՝ միայն աղետ է բերում։ Ինչպես դաշնակցականները կարծեցին, թե հայրենիք են կերտում, բոլորովին անտեսելով Հիսուսին և ի վերջո փախան լեղապատառ, նույնպես և ոճրածին բոլշևիկները պիտի խեղդվեն Աստծո զայրութի տակ, որովհետև խորհում են առանց Աստծո ազգ շաղախել և նույնիսկ Աստծուն հերքելու հանդգնությունն ունեն։ Մի՞թե չենք հիշում հայության ահավոր պատուհասները, և թե Աստծո հետ թեթևամտությամբ վարվելը ի՜նչ անագորույն բախտի է մեզ առաջնորդում։ «Ամենայն ինչ Նրանով եղավ, և առանց Նրա չեղավ ոչինչ, որ եղել էր»։ Ամեն կիրակի մեր Եկեղեցին Պատարագի ավարտին Հովհաննեսի Ավետարանի առաջին գլխի այս մասն է կարդում և մշտապես հիշեցնում մեզ, թե ամեն բան Հիսուսով է եղել։ Չկա մի քահանա, վարդապետ, եպիսկոպոս կամ պատրիարք, որ ժողովրդին բացատրի այս մեծ ճշմարտությունը, այս մեծ, ավագ ու միակ ճշմարտությունը, թե ամեն ինչ Հիսուսով միայն կմնա կանգուն։ Ա՞զգ ես, ազգ պիտի մնաս Հիսուսով։ Խորհի՛ր անմիջապես, թե Հիսուսին սիրող հոգիներ կա՞ն այս ազգի մեջ. եթե չկան, հարկ չկա մարգարե լինելու՝ գուշակելու համար, թե շատ չանցած պիտի կազմալուծվի, ցնդի ու կորչի այս ազգը, քանզի Կենարար Շաղախը՝ Հոգին դուրս է ելել այդ կազմավորությունից։ Երբ հոգին ելնում է, մարմինը սկսում է տարրալուծվել, մասնատվել և նույնիսկ նեխել ու ոչնչանալ։ Ճշմարտության Հոգին Հիսուսն է։ Երբ Նա հեռանում է ազգից, այդ ազգը չորս հովերի խաղալիք է դառնում, չունենալով զորության խարիսխ, որ դուրս գա, պայքարի ճակատագրի դեմ, իշխելով նրան։ Մենք կարծում ենք, թե այս սերունդը կենսունակ է, թե կյանք ունի իր մեջ. մինչ դեռ նրա հանած ամբողջ աղմուկը՝ իր հոգեվարքի տգեղ հռնդյուններն են միայն։ Կյանքը Հիսուսն է։ Ինքն իսկ ասել է. «Ես եմ ճանապարհը, ճշմարտությունը և կյանքը», այլ տեղ ասել է. «Ես եմ հարությունն ու կյանքը», իսկ Հովհաննեսն ասել է. «Եվ այդ կյանքը մարդկանց համար լույս էր»։ Ուզո՞ւմ ենք կյանք ունենալ, Հիսուսի՛ն շուտով գտնենք, եթե ոչ՝ կմնանք շնչավոր մեռելներ, դառնալով մահվան հրեշտակի սեփականությունը։ Որքան էլ գեղեցիկ քերթված գրես, անշունչ մեռել ես, եթե Հիսուսին չունես հոգումդ։ Նարեկացին ասում է. «Ոչ ստեղծաբանութեամբ բանի կաշառես», այսինքն՝ բանաստեղծությամբ կամ գեղեցիկ խոսքերով Աստծուն չես կարող կաշառել։ Աստված չի լսում մեր քերթվածքներն ու ներբողները, այլ փնտրում է միայն խոնարհ, աղոթող հոգիների, բարի ու բեկյալ սրտերի։ Եթե ապրում ես համայնքի մեջ, անմիջապես խորհի՛ր, թե կա՞ այդ համայնքում Հիսուսը։ Սիրո՞ւմ է համայնքի վարիչը Հիսուսին, և համայնքի անդամները հավատո՞ւմ են Հիսուսին։ Եթե ոչ՝ անիծյալ է այդ համայնքը. պիտի ցրվի, կործանվի, կազմալուծվի, քանզի գոյության պատճառ կամ իրավունք չունի։ Հետևաբար, երբ Աստված ժամանակ է տալիս ազգին կամ համայնքին, որ գտնի Իրեն, օծվի Իր հավերժական շնորհով, և այդ ազգը կամ համայնքը թերանում է իր միակ դերի մեջ, ապա այն վաղ թե՝ ուշ կջնջվի, հիշատակն իսկ նրա կկորի։ Ա՛յս է ամբողջ պատմության փիլիսոփայությունը և մարդկության օրենքը։ Մեր կարճատես աչքերը տեսնեն, թե՝ ոչ, մեր սահմանափակ մտքերը բովանդակեն, թե՝ ոչ, այս է խորհուրդը կյանքի։ Սունտար Սինկ հնդիկ քրիստոնյա առաքյալը՝ այն մարմնավոր հրեշտակն, ասում է. «Քրիստոնեությունը փաստարկությամբ ապացուցելի չէ, այլ՝ փորձառությամբ»։ Ո՛վ փորձառապաշտ դար, ինչո՞ւ ամեն ինչի մեջ փորձի և փորձառության վրա ես դատողություններդ հիմնում, իսկ այս հարցում՝ ոչ։ Բա՛ց աչքերդ՝ տեսնելու համար, որ, Աստծուն անտեսելով, մարդկային հասարակությունը դեպի վախճան է միայն գնում, իսկ Աստծուն փնտրելով՝ դեպի կյանք։
Բոլոր ժամանակներում էլ մարդիկ ճշմարտության փնտրտուքներում են եղել։ Փորձել են ըմբռնել մարդու և տիեզերքի, ժամանակի ու տարածության խնդիրը։ Ճշմարտության բացահայտումը ինքնանպատակ չէ։ Դրանով մարդը պետք է ճանաչի սեփական ինքնությունը, որպեսզի իրեն տրված մեծագույն պարգևը՝ կյանքը դարձնի նպատակային։ Այո', մարդը, որպես բանական էակ, պետք է փնտրի ճշմարտությունը, որով և իր համար բացահայտի կյանքի խորհուրդը։ Եվ սա ոչ միայն անհատական, այլև հասարակական խնդիր է։ Այսպիսով, մարդ անհատի և ողջ հասարակության համար կյանքի կարևորագույն խնդիրը ճշմարիտ աշխարհայացքի բացահայտումը, և դրա վրա կառուցված գաղափարախոսությունը անհատական, ընտանեկան և հասարակական կյանքի մեջ գործադրելն է։ Հակառակ դեպքում երկրային կյանքը մեզ համար կդառնա իմաստազուրկ։ Ճշմարտությունը բացահայտելու ճակատագրական խնդրում մարդը պետք է օգտագործի հոգեմտավոր իր ողջ կարողությունը։ Ճանաչողության գործընթացը մի շղթա է, որի մեկ օղակը այն հարցն է, որի բացահայտումով միայն կարելի է հաջորդի պատասխանը ակնկալել։ Նմանապես քրիստոնեության՝ միակ ճշմարիտ աշխարհայացք լինելու իրողությանը ենթադրում է, որ նախևառաջ պետք է Աստծու գոյությունն ընդունենք։ Մեր խնդիրը չէ այժմ այս հարցը ծավալուն և բազմակողմանիորեն ներկայացնելը, այլ կաշխատենք հնարավորին չափ ամփոփ լինել։ Նախ՝ գիտափիլիսոփայական և տրամաբանական տեսակետից ինչո՞ւ ենք հավատում տիեզրքի Արարչի՝ Աստծո գոյությանը։ Մեզ շրջապատող տեսանելի իրականությունը, այսինքն այն՝ ինչ ֆիզիկապես գոյություն ունի, որպես մեկ ամբողջություն, գոյություն ունի որոշակի կարգավորվածության մեջ։ Այսինքն՝ սկսած միլիարդավոր աստղեր ընդգրկող տիեզերական հեռավոր գալակտիկաներից՝ մինչև նյութը կազմող մանրագույն մասնիկները՝ ատոմներն ու էլեկտրոնները, իրենց զարմանահրաշ կառուցվածքով և ներդաշնակ շարժմամբ հուշում են, որ իրենց գոյությունն ու զարգացումը ինքնաբուխ չէ, այլ կարգավորված և ուղորդված է իրենցից դուրս եղած Գերբանականությամբ։ Հակառակ դեպքում գոյություն ունեցող իրականությունը (եթե այն լիներ իհարկե) կլիներ քաոսի մեջ։ Եթե ամեն ինչ գոյություն ունի շարժման մեջ, ապա քաոսային շարժումը ինքնին կբերեր ինքնաոչնչացման և ոչ թե՝ ինքնազարգացման։ Երկրորդ հերթին հարց է ծագում, եթե գոյություն ունեցող իրականությունը մի փակ ֆիզիկական համակարգ է, ապա դրանում առկա մշտական շարժումն ու անսպառ էներգիան, ինչպե՞ս կարող են ներքին ազդակ ունենալ, որը հենց մատերիալիստական ըմբռնումների դեմ է։ Երրորդ հերթին անկարելի է, որ նյութի ինքնաբերաբար շարժմամբ անկենդան օրգանիզմներից առաջ գային կենդանի օրգանիզմներ, և, ի վերջո՝ այդպես նաև մարդը գոյանար։ Եթե ինչ-ինչ պատահականությամբ ողջ տիեզերքում ստեղծվեր գեթ մի կենդանի բջիջ, ապա արտաքին անգիտակից ուժերի ազդեցությամբ այն կոչնչանար։ Սա է հուշում մատերիալիզմի ողջ տրամաբանությունը։ Հավանականության տեսությանը և առողջ տրամաբանությանը ենթակա չէ այն միտքը, թե նյութը ինքնաբերաբար կարող է այնպես զարգանալ, որ հետո այն, հանձինս մարդու, ձեռք բերեր մտածելու, զգացմունքներ ունենալու, միաժամանակ և ինքնավերարտադրվելու հատկություններ։ Այսօր, եթե տեսնում ենք ինչ որ սարքավորում, ենթադրենք՝ ժամացույց կամ լուսանկարչական ապարատ, բնականաբար իսկույնևեթ մտածում ենք, որ մարդն է դրանք ստեղծել և ոչ թե ինքնաբերաբար են ստեղծվել։ Այն պնդումը, թե մարդը պատահականորեն է ի հայտ եկել տիեզերքում, նույն հավանականությունն ունի, ինչ՝ եթե միլիոնավոր տառեր շաղ տաս, և արդյունքում մի գեղեցիկ վեպ ծնվի։ Անշուշտ, նման բան չի լինի, թեկուզ և անսահման քանակությամբ էլ դա փորձվի։ Այսինքն՝ անգիտակից ուժերը ոչ մի դեպքում չեն կարող այնպիսի կատարյալ էակ ստեղծել՝ ինչպիսին որ մարդն է։ Եթե մարդն առաջացել է ստորակարգ կենդանի օրգանիզմներից՝ տեսակների աստիճանական զարգացմամբ (ինչպես պնդում են էվոլուցիոն տեսության կողմնակիցները), ապա հարց է ծագում, թե ինչո՞ւ ներկայումս կենդանիների անցումային տեսակներ չկան։ Չ՞է որ էվոլուցիոն պրոցեսը պետք է շարունակական և մշտական լինի, որից ենթադրվում է, որ բոլոր տեսակները միայն անցումային պետք է լինեն։ Այսինքն՝ տեսակների էվոլուցիայի դեպի վեր բարձրացող կորը պետք է չընդհատված գիծ լինի։ Իրականում այսօր հազարավոր տեսակի կենդանիների մեջ չկան երկու հարևան տեսակներ, որոնց միջև առկա լինեն անցումային տեսակներ, որով և էվոլուցիայի կորագիծը չընդհատվի։ Հնագիտական պեղումները, հիմնվելով կենդանիների բրածո մնացորդների վրա, ևս չեն կարող ապացուցել, թե հնում անցումային տեսակներ են գոյություն ունեցել։ Հետևապես, ոչ թե տեսակների զարգացում է տեղի ունեցել, այլ ինչպես Աստվածաշնչի Ծննդոց գրքում է գրված. <<Աստված ստեղծեց երկրի կենդանիներին իրենց տեսակներով>>(Ծննդ. 1. 25), իսկ մարդն էլ ի սկզբանե, որպես մարդ է ստեղծվել. <<Եվ Աստված մարդուն ստեղծեց իր պատկերով>>(Ծննդ. 1. 27)։ Զարմանահրաշ է նաև բուսական աշխարհի աճն ու զարգացումը։ Բույսը հողից վերցնում է իրեն անհրաժեշտ նյութերը, որով ձևավորվում է դրա ցողունը, տերևները, ծաղիկները և այլն։ Ո՞վ է այդ գործողության հեղինակը։ Արդյոք անգիտակից բո՞ւյսն է, որ <<խելացիորեն>> ճիշտ ընտրություն է կատարում՝ շրջակա միջավայրից վերցնելով իրեն ահրաժեշտ նյութերը, ապահովելով իր աճն ու զարգացումը։ Եվ ամեն բույս դա անում է ինքնատիպ կերպով՝ արդյունքում ստեղծվում է տեսակային մեծ բազմազանություն ունեցող բույսերի գեղեցիկ աշխարհը։ Այսպիսով, հետևությունն այն է, որ եթե կա որոշակի շարժում, բնության ինչ որ ուժեր, որոնք գիտակից չեն, ապա ոչ մի դեպքում դրանք չեն կարող որևիցէ կատարյալ բան ստեղծել։ Իսկ մատերիալիստների վկայակոչած <<բնության օրենքները>>՝ Աստծո կամքի ու գործունեության անփոփոխ գործադրությունը և արտահայտումն են միայն։ Հետևապես, մեզ շրջապատող ողջ աշխարհը կատարյալ մի ստեղծագործություն է, որը վկայում է Աստծո մեծ իմաստության և զորության մասին։ Երկրային և տիեզերական գաղտնիքները ուսումնասիրող բոլոր ակնառու գիտնականները, ըստ էության, հավատացյալներ էին։ Նրանք հասկացել են, որ ամեն բան հանճարեղ մտքով և կատարյալ է ստեղծված։ Մասնավորապես, հայտնի ֆիզիկոս Նյուտոնը գրել է. <<Աստվածաշնչում գոյություն ունեն ճշմարտության անհամեմատ ավելի շատ տվյալներ, քան որևէ մի այլ պատմությունում>>։ Մանրեաբանության հիմնադիր Պաստերը, որն ամենից խորն էր թափանցել օրգանական աշխարհի գաղտնիքների մեջ, գրել է. <<Որքան ավելի եմ ուսումնասիրում բնությունը, այնքան ավելի մեծ ակնածանքով եմ խոնարհվում Արարչի առջև>>: Աստղագետ Կեպլերն ասել է. <<Որքա՜ն մեծ է մեր Տերը, և որքա՜ն անսահման են Նրա զորությունն ու իմաստությունը>>: Իսկ հայտնի ֆիզիկոս, հարաբերականության տեսության հիմնադիր Ալբերտ Էյնշտեյնը նշել է. <<Ես հավատում եմ Աստծուն, որպես Անձի, և խղճիս վկայությամբ կարող եմ ասել, որ իմ կյանքի ոչ մի րոպե աթեիստ չեմ եղել>>: Եվ այսպես շատ ու շատ կարծիքներ դեռ կարելի է մեջբերել։ * * * Հավատալով Աստծուն, բնականաբար մեզ մոտ հարց է առաջ գալիս՝ ո՞վ և ինչպիսի՞նն է Նա։ Անշուշտ Նա, որ ստեղծել է ամեն բան ոչնչից, ամենագետ, ամենակարող և ամենազոր է։ Նա նաև անսահման բարություն և սեր է։ Աստված Իր հանճարով ստեղծել է մարդուն, որպես Իրեն զավակ, տալով նրան միտք և հոգի՝ կերպարանակից դարձնելով Իրեն։ Այո՛, Արարիչը սիրում է մեզ, և որպես մտահոգ ծնող, Իր խոսքն ու պատգամը, որպես ճշմարիտ կյանքի ուղեցույց, անշուշտ հայտնել ու փոխանցել է մեզ։ Աստված չի թողել, որպեսզի մարդկությունն անորոշության և անհայտության խավարում խարխափի, այլ Իր խոսքով ճշմարտության լույսին հաղորդակից լինի՝ հասկանա, թե ո՞վ է ինքը, որտեղի՞ց է եկել և ո՞ւր է գնում։ Այսպիսով, մարդու խնդիրն է բազում ուսմունքների մեջ փնտրել և գտնել Աստվածային հայտնությունը, Արարչի միակ ճշմարիտ խոսքը. միակ՝ որովհետև ճշմարտությունը՝ գոյություն ունեցող իրականությունը, միայն մեկը կարող է լինել։ Եվ դա անկասկած Աստվածաշունչ մատյանն է՝ Հին և Նոր կտակարանները (ի դեպ Աստվածաշունչն աշխարհի ամենաշատ լեզուներով թարգմանված և առավել մեծ քանակով տպագրված գիրքն է)։ Ինչո՞ւ է հենց Աստվածաշունչը և նրա վրա հիմնված քրիստոնեական հավատքը արժանահավատ։ Պատճառը շատ հստակ է։ Բոլոր կրոնները հիմնվել են ինչ-որ առասպելների վրա, կամ թե դրանց հիմնադիրները եղել են մահկանացու մարդիկ, որոնք, ինչ-ինչ մղումներից դրդված, ինքնահնար վարդապետություններ և ուսմունքներ են ստեղծել, ըստ էության, ապակողմնորոշելով մարդկության մի մասին։ Սակայն քրիստոնեության հիմնադիրը՝ Հիսուս Քրիստոսը, սովորական մարդ չէր։ Մեզանից երկուհազար տարի առաջ ապրած և գործած այս պատմական Անձնավորությունը նաև Աստված է՝ ամեն բան արարող Արարիչը, որ Իր աստվածային գահը թողել և մարդացել էր հանուն մարդկության փրկության։ Աստծո սիրո նման դրսևորում ոչ մի այլ կրոնում չենք կարող հանդիպել։ Քրիստոսի տասներկու աշակերտներն իրենց սեփական աչքերով տեսան, թե ինչպես խաչվելուց հետո երրորդ օրը իրենց Ուսուցիչը հարություն առավ, իսկ քառասուն օր անց երկինք համբարձվեց։ Մասնավորապես, ահա այս իրողությունները քաջ առաքյալներն իրենց կյանքի գնով ներկայացրին ողջ մարդկությանը։ Այո՛, տասներկու առաքյալներից տասնմեկը, Քրիստոսին քարոզելով, նահատակվեցին։ Եվ սա արձանգրված է պատմության մեջ։ Այսպես օրինակ՝ Հին Հռոմի պատմությունում հաղորդվում են տեղեկություններ Պողոս, Պետրոս, իսկ Հին Հայաստանի պատմությունում՝ Թադեոս և Բարդուղիմեոս առաքյալների նահատակության մասին։ Անհնար է, որ Քրիստոսի աշակերտները գնային գիտակցված մահվան՝ հանուն գիտակցված կեղծիքի։ Անտարակույս առաքյալները չէին գնա տաժանակրությունների, եթե տեսած չլինեին Քրիստոսի հրաշափառ հարությունը և զարմանահրաշ համբարձումը դեպի երկինք։ Պետք է նշել, որ Հիսուսով նաև իրականացան բոլոր հինկտակարանյան մարգարեությունները (դրանք գրվել են Քրիստոսի ծնունդից առաջ), որոնցում խոսվում է Աստծու Որդու գալստյան մասին։ Աստվածաշնչյան և պատմական այս վկայությունները քրիրստոնեությանը տալիս են կատարելապես հավաստի, իրական բնույթ, այն դարձնում բանական հիմք ունեցող միակ ճշմարտությունը։ Պողոս առաքյալը՝ նախկինում քրիստոնյաների հակառակորդ փարիսեցին, ճանաչելով Քրիստոսին, Նրա մասին գրեց. <<Ամեն ինչ Նրանո՛վ և Նրա՛ համար ստեղծվեց. և Նա կար առաջ, քան ամեն ինչ. և ամեն ինչ Նրանո՛վ է կանգնած հաստատ>>(Պողոս 1.16.17): Բոլոր այս իրողությունները մեզ համոզում են, որ միայն Քրիստոսով և քրիստոնեության լույսով մարդ կարող է ճանաչել ճշմարտությունը, ըմբռնել աստվածապարգև կյանքի խորհուրդը։ Եվ դա Ավետարանի Բարի լուրն է, որով մարդ հասկանում է, որ իր կյանքը մահով չի ավարտվում: Երկիային կյանքը ճանապարհն է դեպի հավիտենական կատարյալ կյանքը, որի համար Հիսուսն ասաց. <<Ես իսկ եմ հարություն և կյանք. ով հավատում է ինձ, թեպետ և մեռնի, կկենդանանա>>( Հովհ. 14.25)։ Արսեն Պողոսյան